Bir İlme başlamadan önce o ilmin tarifini, mevzusunu ve gayesini bilmemiz gerekir. İlmin tarifi tanımdır, mevzusunu bahis konusudur ve gayesi ise faydası ve sonuçlarıdır.

Sarf İlminin Tarifi; عِلْمٌ يُعْرَفُ بِهِ أَحْوَالُ الْكَلِمَةِ مِنْ حَيْثُ الْإِعْلاَلِ وَ الْبِنَاءِ “İlal ve bina bakımından kelimenin hallerinin kendisi ile bilindiği ilimdir” عِلْمٌ kelimesi bilmek demektir. Genel anlamda mezkur olan konu hakkında bilgi demektir.

Sarf İlminin Mevzusu; Tasrif etmektir. Yani Tağyir etmektir. Bir kelimeyi birden fazla sigaya sokarak muhtelif manalar elde etmeyi sağlar.

Sarf İlminin Gayesi; Arapça kelimelerin okunmasını ve yazılmasını hatadan kurtarıp doğru bir şekilde bilinmesidir. Sarf ilmine başlamdan önce, kendisini teşkil eden en önemli yapı taşı olan “Kelime”yi bilmemiz gereklidir. Kelime; Müfred bir manaya konulmuş lafızdır. Kendisinde hades (eylem) manası olan kelime 4 kısıma ayrılır.

1. Fiil: 5 kısımdır; a) Mazi Fiil, b) Muzari Fiil, c) Emir Fiili, d) Nehy Fiili, e) Taccüb fiili.
2. Sıfat: 4 kısımdır; a) İsm-i Fail, b) İsm-i Meful, c) Sıfat-ı Müşebbehe, d) İsm-i Tafdil.
3. Masdar: 5 kısımdır; a) Mimsiz Masdar, b) Mimli Masdar, c) Masdar-ı Bina-i Merre, d) Masdar-ı Bina-i Nev’, e) Mübalağalı masdar.
4. İsim: 6 kısımdır; a) İsm-i Mekân, b) İsm-i Zaman, c) İsm-i Alet, d) İsm-i Fail, e) İsm-i Tasgir, f) İsm-i Mensub.

Toplamda 20 olan bu sigalara Emsile-i Muhtelife denilir. Aslında 24 tanesi gösterilir. Burada Nehy ve Emir fiillerinde hazır ve gaib sigaları yazılmayıp genel anlamda hades manası belirtilmiştir.

Aksam-ı Semaniye (8 Kısım): Kendisinde 3 asıl harf bulunan fiilin ilk asıl harfine faul fiil, ikinci asıl harfine aynul fiil ve üçüncü asıl harfine lamul fiil denilir.

Aksamı semaniye fiilin 8 kısımda incelendiğini bildirir.

Sülasi Mücerred Salim; Asıl harflerinde hemze, harf-i illet (elif, vav, ya) ve harf-i tad’if (tekrar eden harf) olmayan üç harfli fiillere denilir.

Misal; نَصَرَ gibi.

Sülasi Mücerred Gayru Salim; Asıl harflerinde hemze, harf-i illet (elif, vav, ya) ve harf-i tad’if (tekrar eden harf) olan üç harfli fiillere denilir.

Misal; وَعَدَ gibi.

Rübai Mücerred Salim; Asıl harflerinde hemze, harf-i illet (elif, vav, ya) ve harf-i tad’if (tekrar eden harf) olmayan dört harfli fiillere denilir.

Misal; دَحْرَجَ gibi.

Rübai Mücerred Gayru Salim; Asıl harflerinde hemze, harf-i illet (elif, vav, ya) ve harf-i tad’if (tekrar eden harf) olan dört harfli fiillere denilir.

Misal; وَسْوَسَ gibi.

Sülasi Mezid Salim; Asıl harflerinde hemze, harf-i illet (elif, vav, ya) ve harf-i tad’if (tekrar eden harf) olmayan sülasi mezid fiillere denilir.

Misal; أَكْرَمَ gibi. Sülasi Mezid Gayru Salim; Asıl harflerinde hemze, harf-i illet (elif, vav, ya) ve harf-i tad’if (tekrar eden harf) olan sülasi mezid fiillere denilir. Misal; أَوْعَدَ gibi.

Rübai Mezid Salim; Asıl harflerinde hemze, harf-i illet (elif, vav, ya) ve harf-i tad’if (tekrar eden harf) olmayan rübai mezid fiillere denilir.

Misal; تَدَحْرَجَ gibi.

Rübai Mezid Gayru Salim; Asıl harflerinde hemze, harf-i illet (elif, vav, ya) ve harf-i tad’if (tekrar eden harf) olan rübai mezid fiillere denilir. Misal; تَوَسْوَسَ gibi.

Aksam-ı Seba (7 Kısım); Asıl harflerinde hemze, harf-i illet (elif, vav, ya) ve harf-i tad’if (tekrar eden harf) bulunmayan fiile sahih fiil denilir. Misal; نَصَرَ gibi. Asıl harflerinde hemze bulunan fiile mehmuz denilir. Eğer bu hemze fiilin faul fiilinde ise ona mehmuz-ul fa denilir, misal; أَخَذَ gibi. Eğer bu hemze fiilin aynul fiilinde ise ona mehmuz-ul ayn denilir, misal; سَئَلَ gibi. Eğer bu hemze fiilin lamul fiilinde ise ona mehmuz-ul lam denilir, misal; قَرَأَ gibi. Asıl harflerinde harf-i tad’if (tekrar eden harf) bulunan fiile mudaaf denilir, misal; مَدَّ gibi (aslı مَدَدَ ‘dir). Asıl harflerinde harf-i ille bulunan fiile mutel fiil denilir. Eğer illet harfi fiilin faul fiilinde ise ona Misal veya mutel-ul fa denilir, misal; وَعَدَ gibi. Eğer illet harfi fiilin aynul fiilinde ise ona Ecvef veya mutel-ul ayn denilir, misal; قَاَلَ gibi (aslı قَوَلَ ‘dir). Eğer illet harfi fiilin lamul fiilinde ise ona Nakıs veya mutel-ul lam denilir, misal; غَزَا gibi (aslı غَزَوَ ‘dir). Eğer illet harfi, fiilin aynul fiili ve lamul fiili ise veya faul fiili ve lamul fiili ise o fiile Lefif denilir. Aynul fiili ve lamul fiili harf-i illet olan lefif fiile Lefif ul-Makrun denilir, misal; طَوَى gibi (aslı طَوَىَ ‘dir). Faul fiili ve lamul fiili harf-i illet olan lefif fiile ise Lefif-i Mefruk denilir, misal; وَقَى gibi (aslı وَقَىَ ‘dir).